شهرستان فلاورجان یکی ازشهرهای تاریخی استان اصفهان

شهرستان فلاورجان یکی ازشهرهای تاریخی استان اصفهان با ۵۱۰ کیلومترمربع وسعت است.که ازشمال به شهرهای نجف آباد وخمینی شهر،ازجنوب به شهرستان مبارکه،ازشرق به شهراصفهان و ازغرب به شهرستان زرین شهرمحدود می باشد… نگارنده: آزاده ابراهیمی
نگارش: خرداد ۱۳۹۴
شهرستان فلاورجان یکی ازشهرهای تاریخی استان اصفهان با ۵۱۰ کیلومترمربع وسعت است.که ازشمال به شهرهای نجف آباد وخمینی شهر،ازجنوب به شهرستان مبارکه،ازشرق به شهراصفهان و ازغرب به شهرستان زرین شهرمحدود می باشد. فاصلۀ شهرفلاورجان مرکز شهرستان تا مرکزشهراصفهان، حدود ۱۸ کیلومتر است. مهمترین ارتفاعات این شهرستان عبارتند از:شاهکوه(۲۳۶۹متر)، اشترجان(۲۲۰۰ متر)وقلعه بزی۱۹۵۰متر. درحال حاضراین شهرستان دارای سه بخش مرکزی فلاورجان، پیربکران و قهدریجان و هشت شهر فلاورجان، پیربکران، قهدریجان، ایمانشهر، کلیشادو سودرجان، بهاران، ابریشم و زازران می باشد. همچنین دارای ۶ دهـــــستان ( گلستان – ابریشم – زازران – اشترجان – پیربکران – سهروفیروزان ) و ۵۶روستا می باشد. طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیت این شهرستان ۲۴۷۰۱۴ نفر برآورد گردیده است که حدود ۶۰ % جمعیت در نقاط شهری و ۴۰ % جمعیت در نقاط روستایی سکونت دارند. شغل غالب درمنطقه کشاورزی می باشد وعمده محصولات آن برنج، گندم وصیفی جات می باشد. هم چنین بواسطه وجود صنایع بزرگ و کوچک مشاغل صنعتی و خدماتی هم تا حدودی رونق یافته است.وجود صنایع درمنطقه موجب سرازیر شدن مهاجرین بسیار به این شهر شده. اینک در کنار اقوام بومی،اقوام لرو ترک و جمعیت قابل توجه ای از افغان ها دراین منطقه زندگی می کنند اما گویش مردم فلاورجان فارسی است و لهجه آنان شبیه به لهجه مردم اصفهان با اندکی تفاوت است.
مهمترین صنایع دستی این شهرستان شامل قالی بافی، منبت کاری ،خاتم سازی و سرمه دوزی می باشد.
از نظر آب و هوایی، شهرستان دارای آب و هوای نیمه بیابانی، با تابستان های گرم و زمستان های نیمه سرد می باشد.
برای مطالعه این مطلب فایل پیوست را دانلود نمایید.

http://www.localhistory.ir/file/209/falavarjan.docx

دانشگاه اصفهان

دانشکده ادبیات وعلوم انسانی

گروه تاریخ

به شهرتاریخی، ساحلی وفرهنگی فلاورجان خوش آمدید

گردآورنده:آزاده ابراهیمی

استادراهنما:آقای دکتر مرتضی نورائی

  بهار۱۳۹۴

مقدمه :

شهرستان فلاورجان یکی ازشهرهای تاریخی استان اصفهان با ۵۱۰ کیلومترمربع وسعت است.که ازشمال به شهرهای نجف آباد وخمینی شهر،ازجنوب به شهرستان مبارکه،ازشرق به شهراصفهان و ازغرب به شهرستان زرین شهرمحدود می باشد.

فاصلۀ شهرفلاورجان مرکز شهرستان تا مرکزشهراصفهان، حدود ۱۸ کیلومتر است. مهمترين ارتفاعات اين شهرستان عبارتند از:شاهكوه(۲۳۶۹متر)، اشترجان(۲۲۰۰ متر)وقلعه بزي۱۹۵۰متر. درحال حاضراين شهرستان داراي سه بخش مركزي فلاورجان، پيربكران و قهدريجان و هشت شهر فلاورجان، پيربكران، قهدريجان، ايمانشهر، كليشادو سودرجان، بهاران، ابريشم و زازران مي باشد. همچنين داراي ۶ دهـــــستان ( گلستان – ابريشم – زازران – اشترجان – پيربكران – سهروفيروزان ) و ۵۶روستا مي باشد. طبق سرشماري سال ۱۳۹۰ جمعيت اين شهرستان ۲۴۷۰۱۴ نفر برآورد گرديده است كه حدود ۶۰ % جمعيت در نقاط شهري و ۴۰ % جمعيت در نقاط روستايي سكونت دارند. شغل غالب درمنطقه كشاورزي مي باشد وعمده محصولات آن برنج، گندم وصیفی جات می باشد. هم چنین بواسطه وجود صنايع بزرگ و كوچك مشاغل صنعتي و خدماتي هم تا حدودي رونق يافته است.وجود صنایع درمنطقه موجب سرازیر شدن مهاجرین بسیار به این شهر شده. اینک در کنار اقوام بومی،اقوام لرو ترک و جمعیت قابل توجه ای از افغان ها دراین منطقه زندگی می کنند اما گویش مردم فلاورجان فارسی است و لهجه آنان شبیه به  لهجه مردم اصفهان با اندکی تفاوت است.

مهمترين صنايع دستي اين شهرستان شامل قالي بافي، منبت كاري ،خاتم سازي و سرمه دوزي مي باشد.

از نظر آب و هوایی، شهرستان دارای آب و هوای نیمه بیابانی، با تابستان های گرم و زمستان های نیمه سرد می باشد.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

 نام قدیمی فلاورجان “برزه ” (بروزن لرزه بود) که به معنی شاخ درخت وکشت وزراعت است وجمع آن”برزان” می باشد. درحوالی فلاورجان کنونی قریه ای به نام برزان بوده که ازطریق مادی کوپان مشروب می گشته بعدها برزان دراثرتغییرات زبان فارسی به ورگان تبدیل شده است (زنده دل،۳۷:۱۳۷۷) .

ورگان از دو پاره “ور” یعنی کنار،پهلو،سو و”گان”به معنی مکان تشکیل شده پس ورگان :سرزمین یا شهری درکنار یا کرانه زاینده رود را گویند. به واسطه پلی که درزمان صفویان برروی زاینده رود احداث شد آن پل را پل ورگان گویند. بعد ازورود مسلمانان به ناحیه ورگان آن را عربی  کرده وفلاورجان خواندند(فلاورجان تعریف شده پل ورگان است ). فلاورجان از دو بخش تشکیل شده:فلا جمع فلات :به معنی دشت پهناوروبلند؛ورجان:عربی شده ورگان پس فلاورجان را دشت ورجان گویند که شاید درروزگارباستان تا اواخردوره ی ساسانی دشت ورگان نامیده می شده وبا ورود اعراب به فلاورجان تبدیل شده است(افشار،۱۳۷۸: ۲۸۰).

در مطالعه کتب تاریخی و سفرنامه ها شواهدی مبنی بر حضور دانشمندان و سفرنامه نویسان بزرگ به این سرزمین وجود دارد مانند: کتاب مسالک و ممالک اصطخری (قرن چهارم هـ .ق) ابن حوقل قرن (چهارم هـ.ق) همچنین مقدسی (قرن چهارم هـ .ق) از این سرزمین دیدار کردند و آن را سرزمینی آباد و پر از نعمت معرفی کردند. در قرن هفتم و اوایل قرن هشتم ه.ق این سرزمین یکی از کانون های مهم جمعیت، ثروت و مهد علم بوده است و پذیرای بسیاری ازطلاب علم وسفرنامه نویسان بوده است بطوری که بناهای شاخص تاریخی شهرستان دراین دوره، گویای این ادعا می باشد.

قدمت تاریخی فلاورجان ازدوره صفویه به صورت مسجل ومعلوم محرزاست وقبل ازآن نیزنیازبه تحقیقی جامع دارد چنان که دراللباب ومجمع البلدان ازمنابع قرن هفتم آمده:”محلۀ ورگان،محله ای است دراصفهان وجماعتی ازعلماء به آن منسوبند”.

وازمدارک متعلق به دوره صفویه درکارنامه لنجان به نقل ازکتاب صریح الملک به فلاورجان اشاره شده است .

فلاورجان به عنوان مرکزشهرستان درسالهای بعد ازانقلاب به سرعت توسعه یافته ونواحی ومحلات مختلفی بدان افزوده شدند(علیان،۱۳۷۷: ۱۵۴).

آثار وابنیه تاریخی فلاورجان

این آثارعبارتند از:پل فلاورجان(پل ورگون)،پل بابا محمود،مقبره پیرمحمد بکرانی،گورستان کهن کلیمیان،مسجد جامع اشترجان،قلعه سرشیر،خانه موید زفره.

پل فلاورجان

طول پل ۱۴۰ متروعرض آن ۲۰/۷ مترمی باشد.پل دارای ۱۸ دهنه بزرگ و ۸ دهنه کوچک دروسط پایه ها می باشد. قدمت پل به درستی معلوم نیست ،فقط درکتیبه ای که ازسنگ مرمر ودرسمت قریه فلاورجان درانتهای پل درآخرین پایه نصب شده تاریخ ۱۱۹۹هجری ذکرشده است(همان: ۱۰۷).

پل بابا محمود  

وجه تسمیه آن این است که بانی پل بابا محمود پدرمحمد اشترگانی منشی مخصوص الجاتیو و سپس ابوسعید بوده است . ازاین جهت به بابا محمود معروف است که درباغ محمود ازدهات لنجان واقع شده. اساس ساختمان پل اززمان مغول می باشد و درزمان صفویه تصرفاتی درآن نموده اند:طول پل ۱۵۲ متروعرض آن ازابتدا تا انتها متفاوت بود از۵ الی ۸ مترمتغییراست و دارای ۱۵ دهنه است(همان:۱۶).

مقبره پیرمحمد بکرانی

درفاصله ۳۰ کیلومتری جنوب غربی اصفهان درشهرپیربکران بنای اسلامی بقعه پیربکران ازقرن هشتم هجری (۷۰۳تا۷۱۲)ازدوره سلطان اولجاتیو وقبرستان قدیمی یهودیهای اصفهان به نام استرخاتون واقع شده است. پیربکران که نام اومحمد بوده است ازرجال مشهوروازمدرسین وزهاد عرفانی این ناحیه درنیمه دوم قرن هفتم هجری بوده است که درابتدای قرن هشتم وفات کرده ودرمحل بنای فعلی بقعه به خاک سپرده شده است وآرامگاه اورا ازلحاظ تجلیل مقام علمی ومذهبی ،با انواع گچ بری وکاشی کاری های معمولی آن دوره تزیین کرده اند.بنای مزبورشامل ۳ قسمت:اول رواق بقعه ،دوم صحن بقعه وسوم آرامگاه پیربکران می باشد(حاجی ابوالحسنی،۸:۱۳۷۶-۴۷).

معماری ایوان بزرگ این بقعه درمقیاس کوچکتریادآورطاق کسری درمداین است وحکایت جای پای اسب الیاس نبی که برصخره ای نقش بسته است اززمان ساختمان آن دهان به دهان به نسل های بعد انتقال یافته وبرای زائرین آن به منزله یک جاذبه توریستی است(هنرفر،۱۲۰:۱۳۷۲).

قبرستان قدیمی یهودیان

درمقابل بقعه پیرمحمد،قبرستان وسیع قدیمی یهودیان اصفهان واقع شده که دارای قبورقدیمی است وجالب ترین قسمت آن مقبره استراخاتون زیارتگاه عمومی کلیمیان اصفهان است اما ظاهرأ این قبرقدیمی متعلق به سارح بت آشراست. در این محل یک لوح سنگی به خط عبری مشتمل برآیاتی ازتورات موجود است که تاریخ تحریرآن را اوایل قرن دوم می- دانند. یهودیان اصفهان اززمانهای بسیاردورمردگان خود را دراین قبرستان دفع می کرده اند چنان که هم اکنون نیز قبرستان مخصوص آنها به شمارمی رود(همان:۱۲۲).

استراخاتون(ستاره خاتون) یا ساره بت آشر

مکانی است عبادی که معروف است به مقبره استاره خاتون یا ستاره  خاتون وطبق مستندات تاریخی به مقبره شوشاندخت یا دخت یزدگرد یا دخت شوشیا (شوش)نیزمعروف است.طبق شواهد تاریخی گویا به دوهزارسال بازمی گردد.دوسنگ قبریافت شده ازاین بنا صراحتأ تاریخ۱۲۰۰سال قبل را نمایش می دهد وسنگ دیگری که امروزه بردیواراتاق محراب نصب شده است تاریخ ۱۸۲۹سال قبل را نمایش می دهد.(آقائیان زاده،۴۹:۱۳۹۰). 

مسجد جامع اشترجان

این مسجد در ۳۶ کیلومتری جنوب غربی اصفهان درروستای اشترجان واقع شده است.دارای دوسردر تاریخی درسمت شمال ومشرق است.سردر شمالی مسجد که متجاوزاز۱۲مترارتفاع دارد ودارای مقرنس عالی،کاشی کاری وخطوط وکتیبه هایی است ودرطرفین آن دومناره موجود است که بیش ازدوسوم آن خراب شده است ولی بقایای آن هنوزباقی است.نکته قابل توجه این است که مناره های مزبورمانند مناره های منارجنبان که نزدیک به زمان ساخت این مسجد (۷۱۶ه.ق)است متحرک هستند(حاجی ابوالحسنی،۵۶:۱۳۷۶).

تاریخ ساختمان آن نیزدرکتیبه کاشی سردراصلی ودرانتهای کتیبه داخل گنبد سال ۷۱۵ ه.ق ثبت شده است.

بانی ساختمان مسجد که نام اودرکتیبه سردراصلی صریحأ ذکرشده فخرالدین محمد بن محمد اشترجانی است (زنده دل،۱۱۵:۱۳۷۷).

کبوترخانه ها

در شهرستان فلاورجان بيش از صد برج كبوتر وجود دارد كه از مهمترين اين بناها مي توان به برجهاي كبوتر چهل برج در روستاي كليسان، برج چهار برج وبرجهاي هفت قلوي اجگرد در شهر بهاران اشاره كرد.

متأسفانه بخش عظیمی ازاین کبوترخانه ها درچند سال گذشته رو به نابودی نهاده وبخشی نیزبه طورکلی ازصفحه معماری پاک شده است (آقائیان زاده،۵۵:۱۳۹۰۹).

قلعه سرشیر

درشهرپیربکران دشتی است بسیارزیبا که درمحاوره های مردم محلی به قلعه سرشیرمعروف شده است. به دلیل عدم وجود مدارک تاریخی نمی توان تاریخ احداث آن را معین ومشخص کرد.این قلعه به خاطروجود کله ی شیردر مدخل ورودی آن تحت عنوان قلعه شیروبعدها به سرشیر معروف شد وبه مرور زمان بیشتربه مصارف نظامی وتشریفاتی تبدیل شده.اهمیت یافتن این قلعه ازلحاظ نظامی سبب انهدام بخشی ازآن در دوران حکومت پهلوی گردید(آقائیان زاده، ۱۳۹۰، ۷۱).

خانه مؤید زفره

این بنا که مربوط به دوران صفویه و قاجار می باشد با بهره گیری از نوع معماری اسلامی و گوتیک اروپایی در روستای زفره در ۵ کیلومتری فلاورجان واقع شده است .

معماری خاص بزرگترین اتاق این خانه به مساحت ۳۰ متر مربع با دو ورودی که تلفیقی از نوع معماری سنتی، اسلامی و سبک اروپایی ˈگوتیک ˈ است آن را از منازل دیگر متمایز کرده است.

منابع

۱٫آقائیان زاده، حسینعلی، هنر به پهنای تاریخ(ابنیه تاریخی شهرستان فلاورجان)، فلاورجان،انتشارات هیجار، ۱۳۹۰٫

۲٫افشار، ایرج، شناخت استان اصفهان، تهران، انتشارات هیرمند، ۱۳۷۸٫

۳٫حاجی ابوالحسنی نرگانی، عبدالحسین، سیمای عمومی شهرستان فلاورجان، قم، انتشارات ائمه، ۱۳۷۶٫

۴٫زنده دل، حسن ودستیاران، مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی ش۴، تهران، انتشارات ایرانگردان،۱۳۷۷٫

۵٫علیان، علی، آشنایی بامنطقه لنجانات، اصفهان، انتشارات نقش خورشید، ۱۳۷۷٫  

۶٫سایت میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری استان اصفهانwww.isfahancht.ir                                       

۷٫سایت فرمانداری فلاورجان www.falavarjan.gov.ir